امروزه علی رغم ایجاد تغییرات عمیق فرهنگی و تغییر در شیوه های زندگی، بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی فاقد توانایی های لازم و اساسی هستند و همین امر آنان را در مواجه با مسائل و مشکلات زندگی روزمره و مقتضیات آن آسیب پذیر نموده است. مهارت های زندگی، مهارت هایی هستند که برای افزایش توانایی های روانی – اجتماعی افراد آموزش داده می شوند و فرد را قادر می سازند که به طور موثر با مقتضیات و کشمکش های زندگی رو به رو شود.به عبارت بهتر این مهارت ها مجموعه ای از توانایی ها هستند که سبب سازگاری ما با محیط و شکل‌گیری رفتارهای مثبت و مفید می گردند. این توانایی ها ما را قادر می سازند که نقش مناسب خود را در جامعه به خوبی ایفا نموده و بدون اینکه به خود یا به دیگران آسیب برسانیم. با خواسته‌ها و انتظارات و مسائل و مشکلات روزانه بویژه در روابط خود با دیگران به شکل موثرتری روبرو شویم.
در این مطلب می خواهیم به موضوع مهم مهارت زندگی و اهمیت آموزش آن در زندگی هر شخص بپردازیم.
مهارت های زندگی چیست؟
مهارت های زندگی مهارت هایی هستند که توانایی اجتماعی و روحی فرد را افزایش می دهند و موجب می شوند تا او بتواند به نحوی بهتر و موثرتر با مشکلات و دشواری های زندگی مواجه شود. هر قدر مهارت های زندگی فردی بالاتر باشد، او بهتر می تواند سلامت روان و رفتار خود را حفظ کند و به شیوه ای منطقی و کارآمد مشکلات پیش آمده را برطرف کند. مهارت های زندگی قدرت سازگاری افراد را بالا می برد، شخص می توان مسئولیت های اجتماعی و شخصی زندگی را بهتر بپذیرد و توانمندی هایش را بروز دهد و از آسیب های ناشی از ناتوانی در حل مشکلات در امان بماند.
سازمان بهداشت جهانی در تعریفی مهارت های زندگی را توانایی انجام رفتار سازگارانه و مثبت به گونه ای که فرد بتواند با چالش ها و ضروریات زندگی روزمره خود کنار بیاید، تعریف کرده است.
ضرورت و اهمیت آموزش مهارت زندگی
- ارتقا بهداشت روان و پیشگیری اولیه
آموزش مهارت های زندگی بر عوامل زیر بنایی مشترک در بسیاری از زمینه های ارتقا بهداشت روانی و پیشگیری اولیه تاثیر می گذارد. به عنوان مثال عدم مهارت هایی همچون مقابله با هیجانات منفی و یا عدم کنترل استرس منجر به بروز بیماری های دیگر از جمله بیماری های جسمی و یا حتی افسردگی می شود. نداشتن مهارت تصمیم گیری باعث تصمیم گیری های غلط و تغییر مسیر زندگی خیلی از نوجوانان و یا حتی بزرگسالان می شود.
- توانمند کردن افراد
آموزش مهارت های زندگی یک رویکرد کل نگر برای توانمند کردن افراد برای شناخت خود، دیگران و محیط می باشد. این آموزش ها، نگرش ها و ارزش ها را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. افراد علاوه بر اینکه یاد می گیرند مهارت های زندگی را در موقعیت های واقعی زندگی به کار ببرند، حقایقی را نیز در موقعیت های مختلف می آموزند.
- تحقق توانایی بالقوه و انطباق با تغییرات زندگی
این برنامه موجب می شود که دانش و نگرش ها به توانایی های بالفعل تبدیل شوند و فرصت و زمینه انجام چنین کاری را نیز فراهم می آورد. در مواقع تجربه بحران های زندگی و تجربه هیجان های منفی مهارت های آموخته شده به کمک ما می آیند و می توانیم شرایط را به خوبی مدیریت کنیم. آموزش مهارت ها یک نقش طبیعی و مهم در انطباق افراد با شرایط زندگی مانند تکامل طبیعی فرهنگ ها، رشد اقتصادی و تغییر ساختار زندگی دارد.
انواع مهارت های زندگی
سازمان بهداشت جهانی مهارت های دهگانه ای را معرفی کرده است که هر کس باید این توانایی ها را برای داشتن زندگی فردی و اجتماعی موفق کسب کند:
مهارت خودآگاهی
یکی از عواملی که به ما کمک می کند زندگی خوب و منطقی داشته باشیم، این است که خود را بشناسیم، احساس خوبی در مورد خودمان داشته باشیم و از آنچه که هستیم، شاد و راضی باشیم. مها رت خود خود آگاهی به شما کمک می کنئد تا بتوانید شناخت بیشتری در مورد خویش، خصوصیات ظاهری افکار و باورها، نیازها، خواسته ها، اهداف، نقاط ضعف، نقاط قوت، احساسات، ارزش و هویت خود داشته باشید. ضعف در خود آگاهی با بسیاری از بیماری ها و آسیب های روانی اجتماعی همراه است. از جمله مشکلات روانی اجتماعی مرتبط با خود آگاهی ضعیف می توان به افسردگی، اضطراب، احساس حقارت، اعتماد به نفس پایین، مشکلات ارتباطی، احساس تنهایی، سوء مصرف مواد، فرار و….اشاره کرد.
اجزای خودآگاهی
- شناخت ویژگی‌های جسمانی و ظاهری
- شناخت توانایی‌ها و مهارت‌های خود
- شناخت افکار و گفتگوهای درونی خود
- شناخت افکار، باورها و ارزش‌های خود
- شناخت اهداف خود
مهارت همدلی
همدلی نوع خاصی از توجه داشتن به دیدگاه دیگری است. درواقع، همدلی دو جزء شناختی و یک حزء عاطفی دارد. اجزای شناختی همدلی عبارتند از توانایی در شناسایی و نامگذاری حالات دیگران و توانایی در حدس زدن دیدگاه اشخاص دیگر. جزء عاطفی آن عبارت است از توانایی در نشان دادن پاسخ عاطفی مناسب، به منظور برقراری روابط همدلانه. فرد باید بتواند خود را به جای دیگران بگذارد، امور را از دیدگاه آنها ببیند و از خود بپرسد اگر من به جای او و در شرایط او بودم، چه احساسی داشتم؟ شراط لازم برای انجام چنین کاری خودآگاهی است.
وقتی ما بتوانیم خودمان را با تمام کمبودها و توانایی هایمان بشناسیم، آنگاه دیگران را با همان وضعیتی که هستند با تمام نقاط ضعف و قوتشان می پذیریم و به آنها احترام می گذاریم. از دیگر شرایط لازم برای ایجاد همدلی بین افراد، اعتماد متقابل است. به عبارت دیگر اعتماد متقابل هنگامی ایجاد می شود که طرفین درگیر در ارتباط، نسبت به همدیگر یکدلی، آسایش و امنیت خاطر داشته باشند و این اعتماد حاصل نمی شود، مگر با شناخت تفاوت های فردی و احترام گذاشتن به آن.
مهارت روابط بین فردی
یکی از مهمترین مهارت های زندگی، مهارت “میان فردی” یعنی مهارت ارتباط فرد با فرد یا با گروه در اجتماع انسانی می باشد، زیرا بخش مهم از واقعیت زندگی، روابط اجتماعی است و توانایی در حسن همجواری و موفقیتی در ایجاد ارتباط مؤثر یکی از عوامل مهم موفقیت در زندگی است به همین دلیل آدمی با رفتار و معاشرت و تعامل با دیگران تعریف و شناخته می شود. این مهارت، مشارکت و اعتماد واقع بینانه و همکاری با دیگران را مشخص می کند و موجب می شود تا روابط دوستانه ای را با دیگران ایجاد کند و دوستی های ناسالم را خاتمه دهد تا کسی از چنین روابطی آسیب نبیند.
- مهارت ارتباط موثر
با کسب این مهارت، افراد می آموزند برای درک بهتر دیگران، به شیوه ای درست، به صحبت های آنها گوش دهند. همچنین فرد بتواند نیازها و احساسات خودش را با دیگران در میان بگذارد تا هم نیازهای دیگران و هم نیازهای خودش برآورده شود و در نتیجه ارتباطی رضایت بخش شکل گیرد. همچنین می آموزد تفاوتهای فردی را بپذیرد و روابط بین فردی خود را با افراد مختلف بهبود بخشد.
مهارت مقابله با استرس
در زندگی مدرن، استرس بسیار رایج است و به نظر می‌رسد که ما هر روز باید با استرس دست و پنجه نرم کنیم. طیف وسیعی از چیزهایی وجود دارند که می‌توان برای رفع استرس از آنها استفاده کرد، مانند یوگا، مراقبه، و تمرین ورزش‌های تنفسی. خودتان سعی کنید بفهمید کدام یک برای شما بهتر جواب می‌دهد و وقتی استرس داشتید چه در زندگی چه در سر کار، از آن استفاده کنید. در این مهارت فرد می آموزد که چگونه با فشارها و نقش های ناشی از زندگی و همچنین استرس های دیگر مقابله یا آنها را مدیریت کند تا باعث فرسودگی روانی و جسمانی اش نشود.
مهارت مدیریت هیجان
هر انسانی در زندگی خود با هیجانات گوناگونی ازجمله غم، خشم، ترس، خوشحالی، لذت و موارد دیگر مواجه است که همه این هیجانات بر زندگی او تأثیر می‌گذارد. شناخت و مهار این هیجانات، همان مدیریت هیجان است. برای کسب این مهارت، فرد به طور کامل باید بتواند احساسات و هیجانات دیگران را نیز درک و به نوعی این هیجانات را مهار کند.
مهارت تصمیم گیری
تصمیم گیری ابزاری است که برای شکل دادن به آیندة مثبت از آن استفاده می کنیم. فرآیندی است پیچیده شامل انواع توانایی های فکری و نیز داشتن اطلاعات در مورد تصمیمی که می خواهیم بگیریم.
به خاطر داشته باشیم وقتی با مسئله ای روبرو می شویم قدرت فکر عالی ترین نیروی ما است.
سه مرحله برای تصمیمگیری منطقی و خوب را در نظر داشته باشیم:
تصمیمی را که با آن مواجه هستیم از تمام جوانب مورد بررسی قرار دهیم. انتخاب هایی را که در پیشرو داریم مشخص کنیم. عواقب هر انتخاب و جوانب مثبت و منفی هر یک از آنها را مشخص کنیم و بر اساس راه حلی که بیشترین امتیازات مثبت و کمترین امتیازات منفی را داراست انتخاب نهایی را به عمل آوریم.
البته بایستی توجه داشت که برای پی بردن به تمام عواقب احتمالی یک انتخاب خاص، می توان از مشورت با افراد آگاه و با تجربه نیز کمک گرفت و بهره مند شد.
- مهارت حل مسئله
وجود مشکلات کوچک و بزرگ در زندگی، عادی است و همة مردم خواه ناخواه در طول زندگی با مشکلات مختلفی روبرو می شوند مسائل مهم زندگی چنانچه حل نشده باقی بماند استرس روانی ایجاد می کنند که به فساد اجتماعی منجر می شود.
اما آنچه مهم است بدانیم: “قبل از هر اقدامی خود را آرام کنیم و با صدای مهربانی با خود صحبت کنیم و سپس مراحل پنجگانة حل مسئله را اجرا نمائیم.”
مرحلة اول: مشکل چیست؟
سعی می کنیم مشکل خود را به صورت کاملاً واضح و روشن مشخص کنیم. مثلاً به دو صورت مسئله زیر دقت کنید:
من آدم بدبختی هستم.
من فقط کارم را از دست داده ام.
یقیناً شکل دوم مسئله بهتر حل خواهد شد.
مرحله دوم: در نظر گرفتن راه حل های مختلف حل مسئله
باید خوب فکر کنیم و سعی نمائیم راه حل های بیشتر و زیادتری پیدا کنیم. هر راه حلی، چه خوب و چه بد، چه سخت و چه آسان.
مرحله سوم: ارزیابی راه حل ها
حالا که تعداد زیادی راه حل داریم، کدام یک را باید انتخاب کنیم و بهترین راه حل چیست؟ از کجا می فهمیم که کدام راه حل از همه بهتر است؟ برای اینکار:
تعیین مزایای راه حل
تعیین معایب راه حل
نقش اطلاعاتی که برای ارزیابی راه حل دیگری نیاز داریم
مرحله چهارم: انتخاب راه حل و برنامه ریزی برای اجرای راه حل
راه حلهای مختلف را با هم مقایسه کنید.
نتیجه و پیامدهای هر راه حل را پیش بینی نمائید.
روی هر راه حل تمرکز کنید و آن را در تخیل خود امتحان کنید راه حلی را که پیامدهای خوب و مثبت بیشتر و پیامدهای منفی کمتر داشته باشد انتخاب کنید.
باید به خاطر داشته باشید که راه حل مثبت و خوب راه حلی است که به خود و یا دیگران صدمه نمی زند.
مهارت تفکر خلاق
تفکر یکی از مهمترین مهارت‌های زندگی است. مهارت تفکر خلاق، همان قدرت کشف، نوآوری و خلق ایده‌ای جدید است تا در موارد گوناگون بتوانیم راهی جدید و موثر بیابیم. با آموختن تفکر خلاق، هنگام مواجهه با مشکلات و دشواری‌ها احساسات منفی را به احساسات مثبت تبدیل می‌کنیم. هنگامی که تفکر خلاق را می‌آموزیم، دیگر مشکلات زندگی مزاحم ما نیستند، بلکه هرکدام فرصتی هستند تا راه‌حل‌های جدید بیابیم و مشکلات را به‌گونه‌ای حل کنیم که کسی تاکنون این کار را نکرده باشد.
تفکر خلاق به نگاه ما به مسائل جهت می دهد. خیلی مواقع مشکلات با داشتن کمی خلاقیت حل می شوند. تفکر خلاق در انواع زمینه ها مانند محیط خانوادگی، تربیت فرزند، محل کار و … به کمک انسان می آید. همچنین نقش مهمی از پیشرفت های مهم انسان در تمامی زمینه ها با تفکر خلاق مرتبط است. یعنی علاوه بر حل مشکلات خود می توانیم به حل مشکلات دیگران نیز بپردازیم و حتی در پیشرفت علم بشریت سهیم باشیم.
مهارت تفکر نقادانه
همه ما امروزه در معرض انواع اطلاعات قرار داریم. اطلاعاتی که خیلی از آنها نادرست هستند. داشتن تفکر نقادانه به ما کمک می کند که بتوانیم اطلاعات درست را تشخیص دهیم و بهترین راه ممکن را انتخاب کنیم. مهارت تفکر نقادانه موجب می‌شود هرچیزی را به سادگی قبول یا رد نکنیم و پیش از آن، موضوع مورد نظر را به خوبی مورد بررسی قرار دهیم و پس از آن، در مورد رد یا پذیرش آن تصمیمگیری کنیم. با آموختن تفکر نقادانه فریب دیگران را نمی‌خوریم و به عاقبت امور به خوبی فکر می‌کنیم و دقیق و درست تصمیم می‌گیریم و ارتباطات درستی برقرار می‌کنیم.
منبع مقاله مهارت های زندگی در سایت محمد فرتاش
